Miras Hukuku Rehberi (2025): Miras Paylaşımı, Saklı Pay ve Vasiyetname

GENEL HUKUK, MİRAS HUKUKU

Miras Hukuku Rehberi (2025): Miras Paylaşımı, Saklı Pay ve Vasiyetname

Bir yakının kaybı, derin bir üzüntüyle birlikte karmaşık bir hukuki süreci de beraberinde getirir. Vefat eden kişinin (muris) geride bıraktığı malvarlığının (tereke) kimlere ve ne şekilde intikal edeceği, Miras Hukuku’nun temel konusudur. “Mirasçılık belgesi nasıl alınır?”, “Miras paylaşımı nasıl yapılır?”, “Saklı pay nedir?”, “Reddi miras mümkün mü?” gibi sorular, bu süreçte en çok merak edilenlerdir.

Bu rehberde, Türk Medeni Kanunu çerçevesinde miras hukukunun temel prensiplerini, mirasçıların hak ve yükümlülüklerini ve sıkça karşılaşılan uyuşmazlıkları herkesin anlayabileceği bir dille açıklayacağız.

Miras Hukukunun Temel Kavramları: Mirasçı Kimdir?

Miras hukukunda hak ve yükümlülükleri anlayabilmek için öncelikle kimin mirasçı sayıldığını bilmek gerekir. Hukuk sistemimizde mirasçılar ikiye ayrılır:

1. Yasal Mirasçılar

Kanun tarafından belirlenen ve murisin herhangi bir irade beyanı (vasiyetname gibi) olmasa dahi mirasından pay alan kişilerdir. Yasal mirasçılar, “zümre sistemi” adı verilen bir hiyerarşiye göre belirlenir:

• Birinci Zümre: Murisin altsoyu, yani çocukları ve torunlarıdır. Çocuklar eşit paya sahiptir. Muristen önce vefat etmiş bir çocuğun payı, kendi altsoyuna (torunlara) geçer.
• İkinci Zümre: Murisin anne ve babasıdır. Eğer birinci zümrede hiç mirasçı yoksa, miras ikinci zümreye kalır. Anne ve baba eşit pay alır. Muristen önce vefat etmiş anne veya babanın payı, kendi altsoyuna, yani murisin kardeşlerine ve yeğenlerine geçer.
• Üçüncü Zümre: Murisin büyükanneleri ve büyükbabalarıdır. İlk iki zümrede kimse yoksa miras bu zümreye kalır. Onların payları da kendi altsoylarına (murisin amca, hala, dayı, teyzeleri ve kuzenlerine) geçer.

En Önemli Yasal Mirasçı: Sağ Kalan Eş Sağ kalan eş, zümrelerle birlikte mirasçı olur ve hangi zümre ile mirasçı olduğuna göre payı değişir:

• Birinci zümre (çocuklar) ile birlikte mirasçı ise: Terekenin 1/4’ünü alır.
• İkinci zümre (anne-baba) ile birlikte mirasçı ise: Terekenin 1/2’sini alır.
• Üçüncü zümre (büyükanneler-büyükbabalar) ile birlikte mirasçı ise: Terekenin 3/4’ünü alır.
• Eğer hiçbir zümrede mirasçı yoksa, mirasın tamamı sağ kalan eşe kalır.

2. Atanmış Mirasçılar

Murisin, kendi özgür iradesiyle hazırladığı bir vasiyetname veya miras sözleşmesi ile mirasından pay almasını belirlediği kişilerdir.

Miras Sürecinin İlk Adımı: Mirasçılık Belgesi (Veraset İlamı)

Mirasçı olduğunuzu ve miras payınızı resmi olarak ispatlayan belgeye mirasçılık belgesi veya veraset ilamı denir. Bu belge olmadan bankadaki parayı çekmek, tapu devri yapmak gibi işlemler gerçekleştirilemez. Mirasçılık belgesi, Noterliklerden veya Sulh Hukuk Mahkemelerinden alınabilir.

Mirasın Paylaşılması (Taksimi) Nasıl Yapılır?

Murisin vefatıyla birlikte tüm mirasçılar, tereke üzerindeki mal ve haklara elbirliğiyle mülkiyet şeklinde sahip olurlar. Bu, hiçbir mirasçının tek başına bir mal üzerinde tasarruf edemeyeceği, tüm kararların oybirliğiyle alınması gerektiği anlamına gelir. Bu durumu sona erdirmek için mirasın paylaşılması gerekir:

• Anlaşmalı Paylaşım: Tüm mirasçıların bir araya gelerek terekenin nasıl paylaşılacağı konusunda anlaştığı ve bunu yazılı bir “miras taksim sözleşmesi” ile kayıt altına aldığı en ideal yöntemdir.
• Davalı Paylaşım (Ortaklığın Giderilmesi Davası): Mirasçılar anlaşmaya varamazsa, her bir mirasçı Sulh Hukuk Mahkemesi’nde “ortaklığın giderilmesi (izale-i şüyu)” davası açarak paylaşım talep edebilir. Bu davada mahkeme, malın aynen taksimi mümkünse paylaştırılmasına, değilse (genellikle konut, araba gibi mallarda) açık artırma yoluyla satılarak bedelinin mirasçılar arasında payları oranında dağıtılmasına karar verir.

Dokunulmaz Hak: Saklı Pay ve Tenkis Davası

Kanun, bazı yasal mirasçıların haklarını korumak amacıyla onlara “saklı pay” adını verdiği dokunulmaz bir miras hakkı tanımıştır. Muris, terekesi üzerinde tasarruf ederken (vasiyetname veya bağışlama yaparken) bu saklı paylara dokunamaz.

• Saklı Paylı Mirasçılar Kimlerdir?
  1. Altsoy (çocuklar, torunlar)
  2. Anne ve Baba
  3. Sağ Kalan Eş
• Saklı Pay Oranları Nedir?
  • Altsoy için: Yasal miras payının 1/2’si.
  • Anne ve Baba için: Yasal miras payının 1/4’ü.
  • Sağ Kalan Eş için: Altsoy veya anne-baba zümresiyle birlikte mirasçı ise yasal miras payının tamamı, diğer hallerde yasal miras payının 3/4’ü.

Eğer muris, yaptığı bağışlamalar veya vasiyetname ile saklı paylı bir mirasçının bu hakkını ihlal ederse, o mirasçı “tenkis davası” açarak saklı payını aşan kısmın kendisine iade edilmesini talep edebilir.

En Sık Görülen Dava: Muris Muvazaası (Mirastan Mal Kaçırma)

Uygulamada en sık karşılaşılan durumlardan biri, murisin bazı mirasçılarından mal kaçırmak amacıyla, aslında bağışlamak istediği bir malı tapuda satış gibi göstermesidir. Örneğin, bir babanın tüm malını tek bir oğluna devretmek için tapuda düşük bir bedelle satmış gibi göstermesi tipik bir muris muvazaasıdır.

Bu durumda, hakkı ihlal edilen diğer mirasçılar, süre sınırı olmaksızın dava açarak bu işlemin hileli (muvazaalı) olduğunu ispat edip tapunun iptalini ve payları oranında adlarına tescilini talep edebilirler. Bu dava “tapu iptal ve tescil davası” olarak bilinir.

Mirasın Reddi ve Vasiyetname

• Reddi Miras: Bir mirasçı, murisin vefatını öğrendiği tarihten itibaren 3 ay içinde Sulh Hukuk Mahkemesi’ne başvurarak mirası reddedebilir. Bu, özellikle murisin borçlarının malvarlığından fazla olduğu (borca batık tereke) durumlarda mirasçıları koruyan bir haktır.
• Vasiyetname: Kişinin, ölüme bağlı tasarruflarını ve son arzularını içeren yazılı belgedir. Noterde düzenlenen resmi vasiyetname, kişinin kendi el yazısıyla yazdığı el yazılı vasiyetname ve olağanüstü durumlarda başvurulan sözlü vasiyetname gibi türleri vardır. Vasiyetname, saklı pay kurallarına aykırı olmamalıdır.

Miras Hukukunda Neden Bir Avukata İhtiyaç Duyulur?

Miras hukuku, aile bağlarının ve duygusal etkenlerin yoğun olduğu, aynı zamanda kaçırılması halinde ciddi hak kayıplarına yol açan yasal süreler ve karmaşık prosedürler içeren bir alandır. Bir miras avukatı; mirasçılık belgesinin alınmasından mirasın adil bir şekilde paylaşılmasına, tenkis veya muris muvazaası gibi teknik davaların açılıp yürütülmesine kadar tüm süreçte size rehberlik ederek haklarınızı en üst düzeyde korur.

Yasal Uyarı: Bu makale, genel bilgilendirme amacıyla hazırlanmış olup hukuki danışmanlık niteliği taşımaz. Her somut olay kendi özel şartları içinde değerlendirilmelidir. Miras hukukuna ilişkin sorunlarınız için mutlaka bir avukata danışmanız gerekmektedir.